“Τις τελευταίες μέρες έχω πάλι αυτά τα πρηξίματα στο έντερο”, αναφέρει η Μελίνα* στην προηγούμενη συνεδρία μας. “Έχουμε συζητήσει για το πώς το στρες επηρεάζει το έντερό μου και προσπαθώ να προσέχω τη διατροφή μου”, συνεχίζει, “αλλά αυτά τα συμπτώματα είναι πολύ ενοχλητικά.”

Τα συμπτώματα που αναφέρει η Μελίνα δεν είναι ασυνήθιστα. Πολλοί πελάτες που παρουσιάζονται στο γραφείο μου εμφανίζουν συμπτώματα του γαστρεντερικού συστήματος, όπως κοιλιακούς πόνους, δυσκοιλιότητα, δυσπεψία κ.ά. Και είναι πια επιβεβαιωμένη η σχέση που παρουσιάζει η λειτουργία του γαστρεντερικού συστήματος με τις ψυχικές νόσους και τον ψυχισμό μας γενικότερα.

Αρχικά, νομίζω ότι θα ήταν χρήσιμο να κατανοήσουμε τι εννοούμε με τον όρο ψυχική νόσος. Είναι δύσκολο να περιγράψουμε και να ορίσουμε κάτι που συνδέεται με την ανθρώπινη ύπαρξη, γιατί είναι πολύπλοκο και συχνά δεν έχουμε τις κατάλληλες λέξεις. Σύμφωνα με ένα γενικό ορισμό, ωστόσο, η ψυχική νόσος είναι μια έννοια που τυπικά υποδηλώνει την ύπαρξη μιας συναισθηματικής διαταραχής ή διαταραχής της σκέψης ή διαταραχής της προσωπικότητας, που επηρεάζει αρνητικά την ψυχική ευεξία, την υγεία και την ασφάλεια του ατόμου. Είναι ένα μοτίβο σκέψης ή συμπεριφοράς, η οποία προκαλεί πόνο ή ανικανότητα σε κάποιον τομέα (ή κάποιους τομείς) της ζωής του ατόμου. Παραδείγματα ψυχικών νόσων είναι οι αγχώδεις διαταραχές, στις οποίες συμπεριλαμβάνονται οι κρίσεις πανικού, η κατάθλιψη, οι ψυχωσικές διαταραχές, οι εξαρτήσεις.

Με μια πρώτη ματιά, λοιπόν, η λειτουργία του γαστρεντερικού συστήματος φαίνεται ασύνδετη με την ψυχική νόσο. Πώς μπορεί για παράδειγμα το έντερο να επηρεάζει την κατάθλιψη που μπορεί να εμφανίζει ένα άτομο; Πώς τελικά συνδέεται η ψυχική νόσος με τη λειτουργία του γαστρεντερικού συστήματος;

Η λαϊκή σοφία πάντα ήξερε τη σύνδεση μεταξύ του ψυχισμού και του γαστρεντερικού συστήματος. Όλοι έχουμε ακούσει για παράδειγμα, «Μου έπρηξες το έντερο με τη γκρίνια σου», «Από τη στενοχώρια ανακατεύονται τα σωθικά μου», «Πονάει το στομάχι μου από το άγχος» κλπ. Αλλά πρόσφατα οι ερευνητές αρχίζουν να κατανοούν τη σύνδεση αυτή. Έτσι, οι έρευνες πια δείχνουν ότι το γαστρεντερικό σύστημα περιέχει εκατομμύρια νευρικά κύτταρα, σχεδόν όσα και ο ανθρώπινος εγκέφαλος, τα οποία αποκαλούνται εντερικό νευρικό σύστημα. Αυτό σημαίνει πως το γαστρεντερικό σύστημα έχει την ικανότητα να επεξεργάζεται πληροφορίες για το τι συμβαίνει στο σώμα και να ενεργοποιεί μια αντίδραση, ξεχωριστή από εκείνη του εγκεφάλου και του κεντρικού νευρικού συστήματος. Για το λόγο αυτό, το εντερικό νευρικό σύστημα συχνά αναφέρεται ως ‘δεύτερος εγκέφαλος’. Δημιουργείται μάλιστα από τους ίδιους ιστούς με το κεντρικό νευρικό σύστημα κατά την κύηση και υπάρχει μια σαφής σύνδεση μεταξύ των ‘δυο αυτών εγκεφάλων’. Η σύνδεση αυτή είναι αμφίδρομη και αρκετά πολύπλοκη – περιπλέκονται εκτός των άλλων το νευρικό, ενδοκρινικό και ανοσοποιητικό σύστημα – και οι επιστήμονες προσπαθούν ακόμα να την κατανοήσουν.

Δεδομένης της στενής αλληλεπίδρασης μεταξύ του γαστρεντερικού συστήματος και του εγκεφάλου, διαφαίνεται ότι ψυχο-συναισθηματικοί παράγοντες παίζουν σημαντικό ρόλο στη λειτουργία του γαστρεντερικού συστήματος, αλλά και αντίστροφα το γαστρεντερικό σύστημα επηρεάζει τη συναισθηματική κατάσταση του ατόμου. Από τις τελευταίες έρευνες φαίνεται ότι στο γαστρεντερικό σύστημα υπάρχουν βακτήρια, τα οποία βοηθούν στον έλεγχο της λειτουργίας του: στην απορρόφηση από τον οργανισμό συστατικών και βιταμινών, στην απόρριψη των ουσιών που δε χρειάζεται ο οργανισμός, καθώς και στην ενίσχυση του ανοσοποιητικού συστήματος. Επιπλέον, τα βακτήρια αυτά επηρεάζουν χημικές ουσίες που συνδέονται με λειτουργίες του εγκεφάλου, όπως η προσοχή, η μνήμη, η διάθεση. Μέσα από το πολύπλοκο δίκτυο των νεύρων του γαστρεντερικού συστήματος και των νεύρων που το συνδέουν με τον εγκέφαλο, στο οποίο συμπεριλαμβάνεται το πνευμονογαστρικό νεύρο (vagus nerve), το γαστρεντερικό σύστημα μεταφέρει πληροφορίες στον εγκέφαλο για τις φυσιολογικές λειτουργίες, όπως τη θερμοκρασία του σώματος και τους παλμούς της καρδιάς, καθώς και την πείνα, τη δίψα, τον πόνο, αλλά και την αίσθηση του άγχους. Δεν αντιλαμβανόμαστε πάντα συνειδητά αυτή τη μεταφορά πληροφοριών, αλλά συμβαίνει, ιδίως όταν πρέπει να πάρουμε κάποια απόφαση. Το σώμα μας όμως το αντιλαμβάνεται και στο συνειδητό επίπεδο έχουμε την αίσθηση ότι παίρνουμε τη συγκεκριμένη απόφαση, γιατί «μου το λέει το ένστικτό μου» ή «έχω διαίσθηση». Στην πραγματικότητα, το σώμα μας αξιολογεί όλες αυτές τις πληροφορίες και το συνειδητό κομμάτι μας ανταποκρίνεται σε αυτά τα ανεπαίσθητα ερεθίσματα.

Για να δώσω μια πιο ξεκάθαρη εικόνα για όλα αυτά, ας πάρουμε για παράδειγμα έναν άνθρωπο που βιώνει έντονο άγχος, επειδή αντιμετωπίζει κάποια θέματα στο εργασιακό του περιβάλλον. Το γαστρεντερικό σύστημα του ατόμου αυτού, όπως και άλλα συστήματα του σώματός του, μεταφέρουν πληροφορίες στον εγκέφαλο σχετικά με την αίσθηση του άγχους του, όταν για παράδειγμα τον πλησιάζει ο προϊστάμενός του για να του αναθέσει μια εργασία. Ο εγκέφαλός του επεξεργάζεται τις πληροφορίες που του στέλνει το γαστρεντερικό σύστημα και στέλνει πίσω το μήνυμα ότι τη δεδομένη στιγμή η ενέργεια του σώματος πρέπει να εστιάσει σε αυτό που λέει ο προϊστάμενος και στην εκπλήρωση της συγκεκριμένης εργασίας. Με τον τρόπο αυτό, ενεργοποιούνται οι ορμόνες του στρες, με αποτέλεσμα το συγκεκριμένο άτομο να νιώθει ένα σφίξιμο στο στομάχι, το οποίο, αν επαναληφθεί μερικές φορές, γενικεύεται κάθε φορά που βλέπει τον προϊστάμενό του. (Κι έτσι βγαίνουν εκφράσεις, όπως «Δεν μπορώ να το εξηγήσω, αλλά μου γυρίζει το στομάχι αυτός ο άνθρωπος!») Σε μερικές περιπτώσεις, όταν το άγχος είναι πολύ έντονο και διαρκεί για μεγάλο χρονικό διάστημα, επηρεάζει τα βακτήρια του γαστρεντερικού συστήματος και κατά συνέπεια και το ανοσοποιητικό μας σύστημα, κάνοντάς μας πιο επιρρεπείς σε ασθένειες. Το συγκεκριμένο παράδειγμα βέβαια αποτελεί μια απλοποίηση του τι πραγματικά συμβαίνει στο σώμα μας σε μια παρόμοια περίπτωση, καθώς και πόσοι μηχανισμοί ενεργοποιούνται για τη μεταφορά και την επεξεργασία των πληροφοριών. Επίσης, όλα αυτά που περιέγραψα μπορεί να γίνουν μέσα σε λίγα δευτερόλεπτα, κάτι που εμποδίζει τον άνθρωπο από το να καταλάβει συνειδητά τι του συμβαίνει και έτσι είναι πιο δύσκολο να το αντιμετωπίσει.

Τι μπορούμε, λοιπόν, να κάνουμε; Αρχικά, θεωρώ ότι το πρώτο και πιο σημαντικό βήμα είναι η ενημέρωση. Δεύτερον, εξαιρετικά σημαντικό ρόλο παίζει η διατροφή. Τέλος, ας φροντίσουμε τον ψυχισμό μας! Και λέγοντας αυτό, δεν εννοώ ότι υπάρχει κάποιο κουμπάκι να πατήσουμε, ώστε να μην έχουμε άγχος ή να αποφύγουμε συμπτώματα κατάθλιψης. Όμως, το σώμα μας είναι ένα και είτε πονάει σε κάποιο μέρος του σώματός μας είτε πονάει ψυχικά, ο οργανισμός μας το αντιμετωπίζει με παρόμοιο τρόπο, οπότε πρέπει να αντιμετωπίζουμε το κομμάτι της ψυχικής νόσου όπως και των σωματικών ασθενειών. Και, όταν δυσκολευόμαστε να βρούμε έναν τρόπο αντιμετώπισης μόνοι μας, είναι σημαντικό να ζητάμε τη συμβουλή ειδικού, που θα μας βοηθήσει στο πώς να αντιμετωπίσουμε ο,τιδήποτε μας απασχολεί.

Την επόμενη φορά που θα ακούσετε κάποιον να λέει ότι παρουσίασε δυσκοιλιότητα μετά από μια δύσκολη περίοδο ή μια ερωτευμένη κοπέλα να έχει ‘πεταλούδες στο στομάχι’ πηγαίνοντας να συναντήσει τον καλό της, θα ξέρετε τι εννοούν!

*Το όνομα έχει αλλαχτεί, για να προστατευτεί η ταυτότητα της θεραπευόμενης.